– Dzisiejszy wieczór będzie nie tylko swoistą ucztą dla ducha, okazją do celebracji hipnotyzującego piękna i głębi muzyki, ale także świętem dwóch bardzo wyjątkowych osób – powiedział wiceminister Sellin zapowiadając koncert „Arvo Pärt – nowe oblicze współczesnej duchowości” w wykonaniu Estońskiego Filharminicznego Chóru Kameralnego i Orkiestry Kameralnej z Tallina pod dyrekcją Tõnu Kaljuste.
Wiceszef resortu kultury podkreślił, że czuje się wzruszony i zaszczycony, mogąc w obecności dostojnych gości i przyjaciół, wręczyć honorowe odznaczenia, nadawane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej tak wybitnym osobom.
– Jest twórczość, której nie da się objaśnić, bo pochodzi nie z tego świata – to muzyka, która często jest także jedną z form poszukiwań Boga. Taka jest właśnie twórczość Arvo Pärta – niezwykle uduchowiona, reprezentująca kontemplacyjny nurt muzyki współczesnej, o którym często się zapomina – powiedział wiceminister kultury Jarosław Sellin, wręczając estońskiemu kompozytorowi Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis.
Minister Sellin przyznał, że uważa Maestro Arvo Pärta za najwybitniejszego współczesnego kompozytora muzyki chóralnej i instrumentalnej, a kompozycje jego autorstwa za jedne z najpiękniejszych.
– Głębia i indywidualność kompozytorska Maestro Pärta oraz siła przekonywania i prawda płynące z jego muzyki są niepowtarzalne – podkreślił.
Wręczając odznaczenie Sławomirze Borowskiej-Peterson, odpowiadającej za problematykę dyplomacji publicznej i kulturalnej w Ambasadzie RP w Tallinnie, Jarosław Sellin powiedział:
– Postawa i osobiste zaangażowanie w promocję kultury polskiej w Estonii, nie tylko wyróżniają Panią Borowską-Peterson, ale powinny stanowić przykład dla wszystkich członków korpusu dyplomatycznego oraz pracowników polskich placówek dyplomatycznych, bowiem w niewątpliwy sposób przyczyniły się i wciąż przyczyniają do umacniania więzi i stosunków kulturalnych między Polską i Estonią.
W uroczystości uczestniczyli przedstawiciele Estonii: Ambasador Republiki Estońskiej w Polsce Martin Roger, Dyrektor Departamentu Współpracy z Zagranicą MK RE Heili Jõe, Konsul w Ambasadzie Republiki Estońskiej w Polsce Tiina Tarkus. Stronę polską reprezentowali: sekretarz stanu w MKiDN Jarosław Sellin, sekretarz stanu ds. europejskich w MSZ Konrad Szymański oraz Ambasador Nadzwyczajny i Pełnomocny RP w Tallinnie Grzegorz Kozłowski.
Arvo Pärt
Urodził się 11 września 1935 w Paide. W 1938 roku jego rodzina przeniosła się do Rakvere, gdzie Pärt jako kilkulatek zaczął uczyć się gry na fortepianie. Po II wojnie światowej, gdy Estonia po krótkim okresie niepodległości stała się częścią Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, kontynuował edukację muzyczną w konserwatorium w Tallinnie. Przerwała ją jednak obowiązkowa służba wojskowa w radzieckiej armii (1954-1956), po której Pärt powrócił na studia do konserwatorium. Do 1963 roku skomponował szereg dzieł, które ukształtowane zostały przez środki właściwe muzycznemu neoklasycyzmowi.
W latach 1958-1967 Pärt pracował jako inżynier w radiu estońskim. Wtedy też zainteresował się głębiej nowoczesnymi technikami kompozytorskimi (dodekafonia, sonorystyka, aleatoryzm), które wprowadził do swego warsztatu. Orkiestrowy Nekrolog (1963) był pierwszym w ZSRR dziełem dodekafonicznym, przez co kompozytor naraził się na zarzut formalizmu. Z kolei w Perpetuum mobile twórca zademonstrował nowe możliwości brzmienia orkiestrowego, odnosząc swym dziełem znaczące sukcesy na kilku festiwalach muzyki współczesnej, w tym na Warszawskiej Jesieni w 1965 roku.
Kolejne utwory Pärta ujawniły jego fascynację muzyką dawną. Najwybitniejszy utwór tego czasu to Credo (1968), w którym kompozytor – wedle własnych słów, zestawił dwa duchowe i muzyczne światy, oddzielone głęboką otchłanią i jednocześnie dążące do jej przekroczenia. Dzieło to, ze względu na religijne konotacje oraz „niebezpieczny wpływ na publiczność” (podczas prawykonania domagano się bisu), objęte zostało cenzurą i usunięte z repertuaru koncertowego na ponad 10 lat. Recepcja Pärta w ZSRR była niejednoznaczna – z jednej strony postrzegano go jako jednego z najznamienitszych i najbardziej oryginalnych kompozytorów swej generacji, z drugiej – mocno krytykowano.
Wyraźny kryzys twórczy z początku lat 70. przezwyciężał Pärt badaniami nad muzyką średniowieczną, a szczególnie organum Notre Dame oraz polifonią franko-flamandzką. Te intensywne studia zaowocowały wkrótce znaczącą zmianą języka, zaanonsowaną w utrzymanej w polifonicznym, tonalnym stylu III Symfonii (1971) i kantacie symfonicznej Lied an die Geliebte (1972).
Od 1976 roku Pärt rozpoczął pracę nad budowaniem oryginalnego języka muzycznego nazwanego tintinnabuli (z łac. dzwonki). Wypracował uniwersalną podstawę swych dzieł, nowy paradygmat komponowania, który potwierdził jego twórczą indywidualność. Istotą tintinnabuli jest w technicznym sensie numeryczna, ścisła organizacja środków muzycznych. W sensie praktycznym to połączenie dwóch głosów: poruszającego się po dźwiękach skali melodycznego oraz wyrzeźbionego na centralnym trójdźwięku. Innymi słowy, to idea muzyki jednocześnie statycznej i pozostającej w ruchu, rodzaj stylu opartego na skrajnie skoncentrowanym materiale dźwiękowym. Tintinnabuli to także bardzo osobista ideologia odnosząca się do wartości chrześcijańskich i praktyk religijnych, poszukująca czystości artystycznej wypowiedzi, prawdy i piękna.
W styczniu 1980 roku Pärt wraz z rodziną – żoną Norą i dwoma synami – wyemigrował do Wiednia. Potem przeniósł się do Berlina, gdzie mieszkał 30 lat. Rozpoczął tam współpracę z Manfredem Eicherem, twórcą i odnowicielem marki nagraniowej ECM. Jego muzyka zyskiwała coraz większą rozpoznawalność, coraz częściej obecna była w programach festiwali muzycznych i w mediach. Rozwój swego unikatowego stylu kontynuował Pärt tworząc głównie kompozycje wokalne oparte na tekstach liturgicznych, dzieła na chór i orkiestrę, ale także utwory instrumentalne. W swej późnej twórczości dokonał pewnych modyfikacji wypracowanej techniki i środków ekspresji, jego muzyka pozostała jednak niepowtarzalna – komunikująca wartości duchowe, brzmiąca jednocześnie archaicznie i nowocześnie, odbiegająca od wszelkich konwencji.
Pärt odnowił kontakty z rodzinnym krajem po uzyskaniu przez Estonię niepodległości w 1991 roku. Od początku XXI wieku w Paide, Rakvere i Tallinnie odbywają się koncerty urodzinowe kompozytora. Katalog utworów Pärta systematycznie powiększają kompozycje powstałe w wyniku prestiżowych zamówień i opatrzone znaczącymi dedykacjami, jak np. Vater unser (2005-2011) dla papieża Benedykta XVI, La Sindone (2005) zamówione na igrzyska olimpijskie w Turynie (2006), IV Symfonia dla Los Angeles Philharmonic i dedykowana Michaiłowi Chodorkowskiemu (2008), przeznaczone dla Paryża Silhouette. Hommage à Gustave Eiffel (2009-2010) czy Swansong skomponowane na Mozartwoche w 2014 roku. Są one świadectwem żywej obecności ponad 80-letniego dziś kompozytora we współczesnym świecie muzycznym.
Od 2011 roku Arvo Pärt mieszka znów w Estonii, gdzie w Laulasmma niedaleko Tallinna ustanowił Arvo Pärt Centre.
Sławomira Borowska-Peterson
Wieloletni, zasłużony pracownik Ambasady RP w Tallinnie. Ukończyła filologię polską ze specjalnością: teatrologia na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 2000 roku zatrudniona w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP.
W Ambasadzie RP w Tallinnie pracuje na stanowisku specjalisty ds. dyplomacji publicznej i kulturalnej, aktywnie realizując liczne (kilkadziesiąt rocznie), w dużej mierze z jej własnej inicjatywy, projekty z obszaru polsko-estońskiej współpracy kulturalnej. Szerokie i cenne kontakty oraz dogłębna znajomość problematyki i specyfiki relacji polsko-estońskich, znajdują odzwierciedlenie w bogatym programie kulturalnym realizowanym przez Ambasadę RP w Tallinnie.
W 2009 roku otrzymała od Prezydenta Estonii nagrodę „Young Cultural Figure”. W 2018 roku odznaczona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP medalem „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.
